(Ημερομηνία Αρθρου: Νοέμβριος 2023)
Η απαξίωση του Κυκλαδικού χώρου
Γη της απλότητας και της ομορφιάς, μνημεία της ανθρώπινης παγκόσμιας κληρονομιάς τα νησιά των Κυκλάδων. Χρυσαφένιες παραλίες, το απέραντο γαλάζιο, αναρίθμητες ξερολιθιές, γαϊδουράκια σύντροφοι, ταπεινά εκκλησάκια, υπερήφανοι ανεμόμυλοι, πανέμορφοι αιγαιοπελαγίτικοι οικισμοί θαύματα αρχιτεκτονικής ανθρώπινης συνύπαρξης.
Η κυβική ομορφιά των Κυκλαδίτικων οικισμών ενέπνευσε τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του 20ου αιώνα και έφερε την αρχιτεκτονική επανάσταση του Bauhaus. Μεγάλοι αρχιτέκτονες όπως ο Le Corbusier υποκλίθηκαν μπροστά στον ανώνυμο τεχνίτη του Αιγαίου.
Έργα τέχνης της φύσης και του πολιτισμού τα νησιά των Κυκλάδων μέχρι την δεκαετία του 1970 όταν οι μπουλντόζες της κερδοσκοπίας των κυνηγών του τουριστικού θησαυρού άρχισαν ασύδοτες να ισοπεδώνουν στο κερδοσκοπικό πέρασμα τους ότι ωραίο η φύση και η παράδοση είχε δημιουργήσει ανά τους αιώνες στα κυκλαδίτικα νησιά. Οι εικόνες της οικιστικής αναρχίας και καταστροφής που σήμερα απλώνεται και εξελίσσεται στην Κυκλαδική γη σοκάρουν και εξοργίζουν.
Οικισμοί έργα τέχνης της λαϊκής αρχιτεκτονικής κακοποιούνται, υπέροχοι ανεμόμυλοι και μικρά εκκλησάκια εμβολίζονται από νέες διώροφες οικοδομές, ξενόγλωσσες επιγραφές έρχονται να καλύψουν τα τελευταία ίχνη της ομορφιάς των παλιών κτιρίων στις πλατείες των όμορφων οικισμών. Η γυάλινη αρχιτεκτονική του ατάλαντου μεταμοντέρνου εντυπωσιασμού έρχεται να εξοστρακίσει την αυθεντική ταπεινή λαϊκή αιγαιοπελαγίτικη αρχιτεκτονική.
Χιλιάδες νέες νομότυπες οικοδομές σκορπάνε στα χωράφια. Υπέροχοι κάμποι των νησιών μετατρέπονται σε κάμπους διωρόφων χωρίς καμία πρόβλεψη για δρόμους, κοινόχρηστους χώρους και υποδομές, ρέματα γεμάτα λυγαριές μπαζώνονται, παράνομα νταμάρια και μαϊμού υπόσκαφα κτίσματα ξεκοιλιάζουν τις πλαγιές, αιώνια βράχια στις ακτογραμμές καταστρέφονται, υπερήφανες κορυφογραμμές ισοπεδώνονται. Η φυσική ομορφιά των Κυκλαδίτικων νησιών χρόνο με τον χρόνο χάνεται.
Τη νομότυπη οικιστική ασυδοσία ακολουθούν τα αυθαίρετα. Δεκάδες χιλιάδες νέας γενιάς αυθαίρετα κτίσματα αναγείρονται, δηλώνονται και νομιμοποιούνται στα νησιά των Κυκλάδων με τους Νόμους Ν. 4178/2013 και Ν. 4495/2017. Ο ακριβής αριθμός τους δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί δεδομένου ότι το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, στο νέο του ρόλο ως ¨Εθνικό ηλεκτρονικό Συμβολαιογραφείο καταγραφής Αυθαιρέτων ¨ αποκρύπτει από πολίτες και περιβαλλοντικές οργανώσεις στοιχεία των αυθαιρεσιών δόμησης που θεσμικά κατέχει επικαλούμενο προσωπικά δεδομένα των παρανομούντων.
Παράλληλα κάθε προσπάθεια έντιμου χωροταξικού σχεδιασμού προστασίας του νησιωτικού χώρου πέφτει στο κενό. Χωροταξικές μελέτες του ΕΜΠ και άλλων δημόσιων φορέων για νησιά των Κυκλάδων που εκπονήθηκαν δαπάνες των φορολογουμένων Ελλήνων κρύβονται στα συρτάρια των αρμοδίων γιατί προφανώς δεν εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα διακεκριμένων περί την εξουσία επιτήδειων.
Οι υπεύθυνοι για την προστασία και οικιστική ανάπτυξη των Κυκλάδων και του ελληνικού χώρου από το 1985 και μετά φορώντας διαδοχικά πράσινες, μπλε και ροζ στολές αποδείχτηκαν ανίκανοι να προστατεύσουν το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον των νησιών των Κυκλάδων και τα τουριστικά αξιοθέατα της χώρας όλης και αντίθετα εξαιρετικά ικανοί να παραχωρούν και πουλάνε κοινόχρηστους χώρους και παραλίες και να εθίζουν διαχρονικά με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου τον ελληνικό λαό στην περί τα οικιστικά αυθαιρεσία, συναλλαγή και διαφθορά.
Η καταστροφή τουριστικών αξιοθέατων όπως η πανέμορφη σειρά των παραδοσιακών ανεμόμυλων στο νησί της Ίου δεν έχει δικαιολογίες. Οι αρμόδιες αρχιτεκτονικές επιτροπές και πολεοδομίες δεν επιτρέπεται να προσυπογράφουν καθημερινά την αλλοίωση της αιγαιοπελαγίτικης φυσιογνωμίας των Κυκλάδων και να κλείνουν τα μάτια στις απανταχού παρανομίες δόμησης που βλέπει από μακριά ο κάθε απλός πολίτης.
Τα νησιά των Κυκλάδων χωρίς υπερασπιστές της παράδοσης και ομορφιάς τους είναι απελπιστικά μόνα μπροστά στους σαρωτικούς ανέμους της ιστορίας. Ο Όμηρος κάπου θαμμένος, στην Ίο λένε, δεν ζει πια, ο Οδυσσέας είχε γυρίσει στην Ιθάκη, οι καλαίσθητοι Ενετοί είχαν φύγει, οι παλιοί κυκλαδίτες αγρότες γερνούσαν και έβλεπαν με έκπληξη και απορία τις ερπύστριες νεόπλουτων κυνηγών του χρήματος να αλωνίζουν στα χωράφια τους. Τα παιδιά των λουλουδιών, οι χίπις της δεκαετίας του 60-70 με τα γυμνά κορμιά τους δεν είναι πια εδώ να πολεμήσουν για να μείνουν ελεύθερες οι παραλίες και ακτογραμμές του Αιγαίου που αγάπησαν.
Μόνο τα κατσίκια, μερικοί μικροί ήρωες περιβαλλοντικών οργανώσεων όπως η Ελληνική Εταιρεία του αείμνηστου Κώστα Καρρά, λιγοστοί πραγματικοί τεχνοκράτες, και λίγοι ρομαντικοί φιλέλληνες ξένοι είναι εδώ να αντισταθούν στην επέλαση της κερδοσκοπικής ασχήμιας και στην εξαγορά και εμπορευματοποίηση των νησιών των Κυκλάδων.
Από την άλλη μεριά ένας στρατός ντόπιων και ξένων κερδοσκόπων με στενούς συνεργάτες στους διαδρόμους της εξουσίας ορμούν να εκμεταλλευτούν τα τουριστικά κάλλη της κυκλαδικής γης.
Εξαγορασμένοι πολεοδόμοι, λαδωματίες αστυνομικοί, βαρήκοοι δήμαρχοι, ατάλαντοι μηχανικοί, μεσίτες κάθε είδους, βουλευτές και υπουργοί επίσημοι συνεργάτες real estate επιχειρηματιών, υποψήφιοι πωλητές αγροτικών εκτάσεων για οικιστική χρήση, δικηγόροι με γραβάτες, ένας απέραντος στρατός τρέχουν να πουλήσουν στο ανώνυμο χρήμα την κυκλαδική γη σαρώνοντας στη fast track επέλαση της αγωνιώδους απληστίας τους ότι η φύση και ο πολιτισμός έχει απλόχερα χαρίσει στα νησιά των Κυκλάδων, τις προμετωπίδες του ελληνικού τουρισμού.
Ιδιαίτερα η τελευταία τετραετία ( 2019-2023) υπήρξε η μαύρη τετραετία για το περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά των Κυκλάδων και της Ελλάδας όλης. Κάθε πραγματικός έλεγχος στην δόμηση των νησιών ουσιαστικά καταργείται. Κάθε υπάρχον νόμος και ειδικό διάταγμα που προστάτευε το περιβάλλον και την παράδοση βρίσκεται υπό διωγμό. Οι παρατάσεις νομιμοποίησης αυθαιρέτων διαδέχονται η μία την άλλη και επεκτείνονται στους αιγιαλούς, τα δάση και τους δημόσιους χώρους. Απροσάρμοστοι αρχαιολόγοι ξυλοκοπούνται. Τα πολεοδομικά γραφεία αδρανοποιούνται. Αυτόνομα τουριστικά κρατίδια ελεγχόμενα από κάμερες ασφαλείας και μπράβους άρχισαν να εμφανίζονται στις άλλοτε ελεύθερες παραλίες των νησιών των Κυκλάδων.
Οι φιλικές προς το περιβάλλον αποφάσεις της Δικαιοσύνης και του Συμβουλίου Επικρατείας όπως η Απόφαση Α. 1037/2022 του ΣτΕ για την Ίο παραγράφονται και ναρκοθετούνται, οι Δήμοι αποκλείονται από την λήψη αποφάσεων για το χωροταξικό μέλλον του τόπου τους ( Ν.4759/2020 ) και οι αποφάσεις του ΣτΕ που αφορούν τον διαχωρισμό χρήσης της αγροτικής από την οικιστική γη, ακρογωνιαίο λίθο κάθε έννοιας χωροταξικού σχεδιασμού, παρακάμπτονται με άνωθεν νομοθετικές αλχημείες και εντολές.
Σε αυτό το κλίμα πολιτιστικής και ηθικής παρακμής και πανταχόθεν νομοθετικών διευκολύνσεων της κυβερνητικής εξουσίας προς κερδοσκόπους, παρανομούντες και καταπατητές γίνεται ξεκάθαρο ότι οι εξαγγελίες για χωροταξικό σχεδιασμό που αναγγέλλονται από το Υπουργείο Χωροταξίας και χρηματοδοτούνται με 240 εκ Ευρώ από τα χρήματα των Ευρωπαίων φορολογουμένων είναι προσχηματικές και δεν έχουν στόχο την προστασία του περιβάλλοντος και της ποιότητα της ζωής μας αλλά την παράκαμψη δικαστικών αποφάσεων του ΣτΕ και τη δημιουργία συνταγματικών προϋποθέσεων για την νομότυπη εκποίηση και ιδιωτικοποίηση των τελευταίων ελεύθερων κοινοχρήστων χώρων και αμμουδιών στις τουριστικές περιοχές της χώρας ενεργοποιώντας ψευδεπίγραφους νόμους όπως ο Ν.3894/2010 περί δήθεν Στρατηγικών Επενδύσεων.
Σε οποιαδήποτε άλλη Ευρωπαϊκή χώρα το ξέπλυμα μεγάλων παρανομιών δόμησης και η συγκάλυψη καταστροφών έργων τέχνης της φύσης και του πολιτισμού όπως αυτές που αποκαλύπτονται και αναρτώνται φωτογραφικά στις ιστοσελίδες των περιβαλλοντικών οργανώσεων των νησιών των Κυκλάδων καθώς και η θέσπιση νόμων που νομιμοποιούν οικιστικές παρανομίες με αντάλλαγμα το χρήμα θα είχαν στείλει τους υπευθύνους για τις μεθοδεύσεις αυτές στις αίθουσες ειδικών δικαστηρίων.
Στην Ελλάδα αντίθετα, η ικανότητα νομοθετικής συγκάλυψης παρανομιών δόμησης αποτελεί επιστημονική περγαμηνή για εκείνους που αμετανόητοι συνεχίζουν να καθορίζουν τις οικιστικές τύχες της χώρας επιβραβεύοντας και επιδοτώντας με το αζημίωτο την οικιστική ασυδοσία και διαφθορά. Είναι προφανές ότι έντιμοι με αξιοπρέπεια μηχανικοί και αρχιτέκτονες που δεν είναι διατεθειμένοι να συμμετέχουν στο ευρύτερο αυτό, με ηλεκτρονικές πλέον δυνατότητες, κύκλωμα εμπορίας και διεκπεραίωσης παρανόμων εργασιών δόμησης δεν έχουν επαγγελματικό μέλλον σε αυτή τη χώρα και αργά ή γρήγορα μένουν άνεργοι και αναζητούν εργασία στο εξωτερικό ( brain drain) στερώντας τη χώρα μας από τους πλέον ικανούς πολίτες της.
Το μακάβριο αυτό εμπόριο – χρήμα και ψήφοι – έναντι χαριστικών παροχών δικαιωμάτων δόμησης σε βάρος της ποιότητας της ζωής μας που έχει καταστρέψει το περιβάλλον μιας από τις ωραιότερες χώρες του κόσμου δεν μπορεί να διαιωνίζεται άλλο και να μεσουρανεί στον τόπο μας. Οι πράσινες ασπιρίνες – οι δήθεν εξαγορές περιβαλλοντικών καταστροφών με εισφορές σε χρήμα – δεν πείθουν πλέον, ούτε τους αφελείς. Η οικονομική και παραγωγική ανόρθωση της Ελλάδος δεν μπορεί να βασίζεται στη δημιουργία συνθηκών ντόπινγκ της οικιστικής ασυδοσίας και στην εκποίηση της δημόσιας γης. Το οικονομικό πρότυπο ανάπτυξης που έχει ήδη οδηγήσει μια φορά την χώρα στην χρεωκοπία δεν μπορεί να επαναλαμβάνεται. Η χρηματοδότηση με κονδύλια της ΕΕ έργων και μελετών που καταστρέφουν το περιβάλλον και την πολιτιστική μας κληρονομιά πρέπει να σταματήσει.
Η νομοθετική επιλογή μετα-χρονισμού ισχύος πολεοδομικών διατάξεων για να αμβλυνθεί το πολιτικό κόστος και να προλαβαίνουν να χτίζουν οι ημέτεροι επιτήδειοι έγκαιρα και τετελεσμένα χωρίς γκρίνιες τα μπετά τους δυναμιτίζει κάθε προσπάθεια χωροταξικού σχεδιασμού σε οικολογικά ευαίσθητες τουριστικές περιοχές και αποτελεί τον απόλυτο ηθικό ξεπεσμό εκείνων που από θέσης εξουσίας διαχειρίζονται τα οικιστικά μας θέματα.
Η επιστημονική και ηθική απαξίωση των 110.000 μηχανικών μελών του ΤΕΕ για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των εκάστοτε λίγων δεν μπορεί να συνεχιστεί. Η περιθωριοποίηση, οι εκφοβισμοί, οι ξυλοδαρμοί και οι προσχηματικές δικαστικές διώξεις έντιμων δημοσίων λειτουργών και πολιτών που χωρίς συμφέρον αγωνίζονται για την προστασία της ομορφιάς αυτής της χώρας δεν τιμά τους εκπροσώπους της ελληνικής δημοκρατίας.
Οι σύλλογοι αρχιτεκτόνων και καλλιτεχνών, το ΙΚΟΜΟΣ, η παγκόσμια κοινότητα δεν μπορούν να σιωπούν άλλο μπροστά στις καταστροφές ενός φυσικού και πολιτιστικού μνημείου παγκόσμιας αξίας όπως οι Κυκλάδες.
Η νεολαία αυτής της χώρας πενήντα χρόνια μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου ήρθε νομίζω η ώρα να υπερασπιστεί το ελληνικό περιβάλλον που της ανήκει από όλους εκείνους που το καταστρέφουν, που δανείζονται στο όνομα της δισεκατομμύρια και που πουλάνε στους χρήματα έχοντες την περιουσία της και τις τουριστικές προοπτικές της χώρας για μια χούφτα δολάρια και λίγους ακόμη μήνες παραμονής στην εξουσία.
Η αντικατάσταση του Υπουργείου Χωροταξίας και Περιβάλλοντος από μια νέα Ανεξάρτητη Αρχή με την συμφωνία όλων των κομμάτων που θα διαχειρίζεται έντιμα τα οικιστικά μας θέματα απαλλαγμένη από κάθε πολιτικό κόστος είναι η τελευταία ευκαιρία να σωθεί ότι έχει απομείνει από την ομορφιά και αξιοπρέπεια του ιστορικού πολιτισμού των Κυκλάδων και του Ελληνικού χώρου.
Νίκος Τσεμάνης, πολιτικός μηχανικός, Dipl. Ing ETH Ζυρίχης
